حسین سعادتمند، مبدع سبکی نوین در مداحی ایران

عزاداری‌های محرم را باید بزرگ‌ترین رویداد آیینی در ایران دانست. مردم ایران چند روز پیش از شروع ماه محرم (نخستین ماه در تقویم هجری قمری) خود را برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین و یارانش آماده می‌کنند. این مراسم هر سال در همه جای ایران برگزار می‌شود و جلوه‌ای از ارادت ایرانیان به آن شهید بزرگوار است. شیوه اجرای این عزاداری‌ها از قرن‌ها پیش شکل گرفته و به بخشی از فرهنگ آیینی مردم ایران تبدیل شده است. به طوری که در جای‌جای ایران، متناسب با فرهنگ و اعتقادات مردم، آیین‌های مخصوصی به وجود آمده و حیات خود را در طول سال‌ها حفظ کرده است. در این زمینه، یزد یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌آید که عزاداری محرم، هر ساله با آداب و آیین‌هایی خاص در آن بر پا می‌شود. یکی از جلوه‌های عزاداری محرم در یزد، سبک خاص نوحه‌خوانی آن است. سبکی که تکوین آن را به حسین سعادتمند منسوب می‌کنند. سعادتمند مداح مشهور یزدی است که در نوحه‌خوانی‌هایش حماسه و مرثیه را در هم آمیخته است.

نقش مداحان در عزاداری محرم

عزاداری‌های محرم معمولا از دو جزء تشکیل شده است: اول سخنرانی و دوم مداحی و ذکر مصیبت. معمولا سخنرانان مراسم عزاداری علمای دینی هستند و در خطابه خود، به بیان نکات اخلاقی، مسائل دینی و تشریح رویدادهای تاریخ اسلامی و شهادت امام حسین می‌پردازند. مداحان نیز با خواندن شعر در دو بخش روضه و نوحه، مصیبت‌های امام حسین و یاران ایشان در روز عاشورا را یادآوری می‌کنند و بدین وسیله در میان عزاداران شور و هیجان به وجود می‌آورند. در نوحه‌خوانی‌ها معمولا شعرهایی به صورت آهنگین اجرا می‌شود و عزاداران بر اساس ریتم نوحه، به سینه‌زنی می‌پردازند.

تمام مراسم عزاداری در راستای گرامیداشت حق‌طلبی و عدالت‌خواهی حسین بن علی است و به شرکت‌کنندگان یادآوری می‌کند که همواره باید پیرو امام حسین باشند و تا پای جان در برابر ظلم سر فرود نیاورند.

حسین سعادتمند که بود؟

حسین سعادتمند در سال 1951 میلادی (1330 خورشیدی) در یزد به دنیا آمد. علی‌اکبر، پدر وی، از خادمان حسینی در محله فهادان یزد بود و در مراسم‌های مختلف، به عزاداران خدمت‌رسانی می‌کرد. سعادتمند از کودکی در فضای نوحه و عزاداری بزرگ شد. وی در جوانی همزمان با مداحی، به آموختن موسیقی ایرانی مشغول شد و حتی در دهه 1980 میلادی یک آلبوم موسیقی نیز منتشر کرد. او به صورت رسمی از سال 1980 میلادی (1359 خورشیدی) به عنوان مداح هیات محله فهادان یزد کار خود را آغاز کرد.

در طول سال‌ها مداحی، حسین سعادتمند نوحه‌های بسیاری را اجرا کرد که شمار زیادی از آن‌ها در خاطره مردم ایران جاودانه شده است. وی پس از تحمل دوره‌ای بیماری، در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) درگذشت.

سبک مداحی حسین سعادتمند

سعادتمند در انتخاب شعر برای نوحه‌های خود، به سادگی و روانی کلام بسیار توجه داشت. وی معتقد بود فضائل اهل بیت و بیان مصیبت‌های کربلا باید با زبانی ساده بازگو شود تا بیشترین اثر را بر مخاطبان بر جای بگذارد. تسلط سعادتمند بر گوشه‌های آوازی و دستگاه‌های موسیقی ایرانی او را در اجرای نوحه‌ها، خصوصا در اوج‌‌های صدایی، به موفقیت خوبی رساند. وی در فن بیان، اجرای دکلمه و ایجاد فراز و نشیب در صدا تبحر داشت. ملودی‌های سعادتمند در مداحی، منطبق بر موسیقی دستگاهی ایرانی تنظیم می‌شد. می‌توان در نوحه‌خوانی‌های سعادتمند سه بخش «درآمد»، «اوج» و «فرود» را که در آواز ایرانی رعایت می‌شود، به خوبی مشاهده کرد. امروزه مداحان جوان یزدی با الگو‌گیری از سعادتمند، فراگیری آواز ایرانی را نیز به عنوان یکی از الزامات مداحی مورد توجه قرار می‌دهند.

استفاده از نغمه‌های جدید، بهره‌گیری از ظرفیت هم‌خوانی عزاداران در نوحه‌ها و در هم آمیختن ریتم‌های مختلف در اجرا از جمله مواردی بود که سعادتمند را در نوحه‌خوانی به بالاترین سطح موفقیت رساند. سعادتمند را مبدع سبک مداحی چندجوابی می‌دانند که در آن عزاداران بر اساس ظرفیت شعر، با ریتم‌های مختلف در جواب نوحه به هم‌خوانی می‌پردازند. با وجود آن که سعادتمند به عنوان یک مداح یزدی مشهور شده، در سراسر ایران مداحان بسیاری به پیروی از سبک وی می‌پردازند.

ثبت ملی نوحه‌خوانی حسین سعادتمند

با توجه به ابداعات مرحوم حسین سعادتمند در مداحی ایرانی و خدمات او به این حوزه، پرونده «نوحه‌خوانی به شیوه استاد مرحوم حسین سعادتمند» در سال 2020 میلادی در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.